PETROL PİYASASI HUKUKU (Genel Hatlarıyla)

Piyasa ekonomisinin kurumsallaştırılması ve rekabet ortamın geliştirilmesi, uluslararası norm ve standartlar ile AB mevzuatına uyum sağlanması amacıyla petrol ve ürünlerine ilişkin faaliyetlerin düzenlenmesi ve bu çerçevede piyasa faaliyetlerinin yapılandırılması gerekliliği ortaya çıkmıştır.

Buradan hareketle, gerek yurt içinden gerekse yurt dışından elde edilen petrolün, kullanıcı konumunda bulunanlara teslim edilmesine kadar gerçekleştirilen piyasa faaliyetlerini düzenlemek amacıyla 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu çıkarılmış bulunmaktadır.

5015 sayılı Kanunun 1.maddesinde; kanunun amacı şu şekilde belirtilmektedir; " Bu Kanunun amacı; yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan temin olunan petrolün doğrudan veya işlenerek güvenli ve ekonomik olarak rekabet ortamı içerisinde kullanıcılara sunumuna ilişkin piyasa faaliyetlerinin şeffaf, eşitlikçi ve istikrarlı biçimde sürdürülmesi için yönlendirme, gözetim ve denetim faaliyetlerinin düzenlenmesini sağlamaktır."

5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu'nun 1.maddesine bakıldığında, piyasa faaliyetlerinin düzenlenmesi ifadesine yer verildiği ancak, piyasa faaliyetlerinin neler olduğu hususunda açıklama yapılmadığı görülecektir.

Piyasa faaliyetlerinin hangi işleri kapsadığı hususunda Kanunun 2.maddesinde ise ayrıntılı bir tanım yapılmıştır. Bu tanıma göre; " Piyasa faaliyeti: Petrolün; ithalini, ihracını, rafinajını, işlenmesini, depolanmasını, iletimini, ihrakiye teslimini, taşınmasını, dağıtımını, bayiliğini ifade etmektedir."

Ülkemizde enerji piyasasının sağlıklı ve düzenli işlemesini sağlamak, gerekli hallerde tedbirlerin alınmasını sağlama görevi ise Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna (EPDK) verilmiş bulunmaktadır.

Son yıllarda hızlı bir büyüme içerisine giren petrol piyasasında faaliyette bulunulabilmesi için EPDK'dan lisans alınma zorunluluğu bulunmaktadır. 5015 sayılı Kanunun 2.maddesinde belirtildiği üzere lisans, gerçek ve tüzel kişilere piyasada faaliyet gösterebilmeleri için EPDK tarafından izin verildiğini gösterir belgeyi ifade etmektedir.

Bu piyasa içerisinde faaliyette bulunacak işletmelerin öncelikle usule uygun bir şekilde alınmış lisans iznine sahip olması gerekmektedir.

Petrol piyasasında faaliyette bulunulabilmesi için gerekli izni sağlayan lisans sistemi, aynı zamanda lisans sahipleri açısından birtakım hak ve yükümlülükler doğurmaktadır. 5015 sayılı Kanunun 4.maddesinde, lisans sahiplerinin temel hak ve yükümlülüklerine yer verilerek petrol piyasasında faaliyette bulunanların uyması gereken kurallar ortaya konulmuştur. Örnek vermek gerekirse; 5015 sayılı Kanun kapsamında faaliyette bulunanların ticarî ve teknik mevzuata uygun davranması, çevreye zarar vermemek için gerekli tedbirleri alması, kamunun can, mal ve çevre güvenliği ile kendi tesis ve faaliyetlerini önemli ölçüde tehdit eden veya olumsuz etkileyen bir durum oluştuğunda, kamu yetkililerini ve bundan etkilenme ihtimali bulunan ilgilileri haberdar etmesi ve tehdidin niteliği ve niceliği ile bunu önlemek üzere alınmakta olan tedbirleri Kuruma bildirmesi gerekmektedir. Piyasa faaliyetinde bulunan kuruluşların mevzuat hükümlerine aykırı hareket etmesi nedeniyle idari yaptırım uygulanması hallerinde Kanunun 4.maddesinde yer alan hükümlere göre işlem tesis edilmektedir.

Örnek vermek gerekirse; Petrol Piyasasında Dağıtıcı Lisansı Sahiplerinin Bayi Denetim Sistemine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkındaki kurul kararına göre " bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen dağıtıcı lisansına sahip işletme hakkında" 5015 sayılı Kanunun 4.maddesine aykırılıktan dolayı idari para cezası verilebilecektir.

Lisansların verilmesi, güncelleştirilmesi, iptali gibi işlemler bizzat EPDK tarafından yürütülmektedir. Bu yetkilerin devredilebileceğine dair mevzuat hükümlerinde herhangi bir düzenlemeye de yer verilmemiştir. Dolayısıyla, petrol piyasasında faaliyette bulunan bir işletme hakkında "lisans izni" verilmesi gerektiği hallerde bu izin sadece EPDK tarafından verilebilir. Aksi takdirde, verilen lisans izni yetki yönünden hukuka aykırı olacağından konuyla ilgili olmak üzere açılacak bir davada iptal edileceği açıktır.

Konuyla ilgili olmak üzere Danıştay 13.Dairesi'nce verilen 24.05.2011 günlü E:2011/305 K:2011/2384 sayılı kararda bu husus şu şekilde ifade edilmiştir; " ....... Bayilik lisansı başvurusuna ilişkin Kurumca yapılacak inceleme sonucunda bayilik lisansı almaya uygun olduğunun belirlenmesi halinde başvurunun Kurul'a sunulması ve lisans alıp almayacağının Kurul'ca değerlendirilmesi gerekirken ilgili Daire Başkanlığı oluru ile lisans verilmesinde mevzuata uyarlık bulunmamaktadır."

5015 sayılı Kanun hükümlerine göre her bir piyasa faaliyeti için ayrı ayrı lisans alınması gerekmektedir. Bu kurala göre petrol piyasası içerisinde bayilik lisansına sahip bir işletmenin aynı zamanda taşıma faaliyeti yapmak istemesi durumunda ayrı bir taşıma lisansı alması gerekecektir.

Yürütülecek her faaliyet için ayrı lisans alınması gerekmekle birlikte bu kuralın bazı istisnaları da bulunmaktadır. Örneğin; 5015 sayılı Kanunun 5 maddesinin 1.fıkrasının (a) bendine göre; rafinerici lisans sahipleri, lisansına işletmek koşuluyla kendi tesisi içinde veya civarında işleme, depolama ile yakınındaki diğer tesislere boru hatları ile taşıma yapabilecektir.

Petrol Piyasası Yönetmeliği hükümlerine göre lisans süreleri en fazla 49 yıllığına verilmektedir. Lisans sürelerini belirleme konusunda yetkili merci ise kuruldur ve bu süreler 1 yıldan 49 yıla kadar verilebilmektedir. Lisans süresinin dolması halinde ise yapılacak başvuru sonucuna göre tekrardan süre uzatımı yapılabilmektedir. Ancak, süre uzatım talepleri için belli bir süre öngörülmüştür.

Buna göre, en erken lisans süresinin dolmasına 6 ay, en geç ise 2 ay kala gerekli başvuruların yapılması gerekmektedir.

Lisans ile ilgili bir diğer kural ise lisans izninin sadece adına lisans düzenlenenler tarafından kullanılmasına ilişkindir. Verilen lisans izninin, başkaları tarafından kullanılması veya devredilmesi ya da kiralanması yasaktır.

Lisans sona erdirme işlemleri ise Kurul tarafından veya bu yetkinin devredilmesi durumunda Başkanlık veya Petrol Piyasası Dairesi Başkanlığı tarafından gerçekleştirilir. Lisanslar;
a) Lisans sahibinin iflasının kesinleşmesi halinde,
b) Birleşme ve devralmalar da dahil olmak üzere lisans sahibinin tüzel kişiliğinin sona ermesi halinde,
c) Lisans sahibinin ölümü halinde,
ç) Rafinerici, iletim ve depolama lisansları hariç olmak üzere lisans sahibinin talebi halinde,
d) Bayilik lisanslarında, bayilik sözleşmesinin herhangi bir nedenle sona ermesinden veya lisansa kayıtlı dağıtım şirketine ait dağıtıcı lisansının iptali veya sona ermesinden itibaren otuz gün içerisinde dağıtıcı tadili başvurusu yapılmaması veya Kuruma yeni bayilik sözleşmesi ibraz edilmemesi halinde,
e) Lisans başvurusu kapsamında aranan işyeri açma ve çalışma ruhsatı hariç lisans alma koşullarından herhangi birinin kaybedildiğinin tespit edilmesi üzerine, durumun lisans sahibine bildirilerek tebligatı izleyen on beş gün içerisinde koşulun tekrar sağlandığına ilişkin geçerli belgenin Kuruma ibrazının istenmesine rağmen, bu sürenin sonuna kadar geçerli belgenin Kuruma ibraz edilmemesi halinde,
f) Lisans verme aşamasında lisansa kayıt edilmiş belirli bir süre içerisinde yerine getirme yükümlülüğünün süresi içerisinde yerine getirilmemesi halinde,
g) Bayilik faaliyeti kapsamında haklı ve mücbir sebepler hariç altı aydan uzun süreli pompadan satış satış yapılmaması halinde,
ğ) Lisans başvurusu kapsamında aranan işyeri açma ve çalışma ruhsatının geçerliliğini sonradan yitirdiğinin anlaşılması halinde,
h) Dağıtıcı lisansı sahiplerinin bu Yönetmeliğin 34/A maddesi ile belirlenen bayilik teşkilatını süresi içinde oluşturamaması veya koruyamaması halinde sona erdirilir. Lisanslar, lisans süresinin bitiminde tebligat yapılmaksızın kendiliğinden sona erer.

Av. Gamze Çelikkol - Av. Selvi Çelikkol